Cisza, która śpiewa... Czy muzyka potrafi oswoić nieskończoność?
Listopad to moment naturalnego wyciszenia. Gdy światło ustępuje miejsca szarości, a chłód przypomina o cyklu natury, uwaga mimowolnie kieruje się ku sprawom ostatecznym. Często jednak w obliczu tajemnicy przemijania słowa okazują się niewystarczające. Tam, gdzie język napotyka granice, przestrzeń otwiera muzyka. Szczególnym przewodnikiem po listopadowej zadumie może być Requiem d-moll Gabriela Faurégo – dzieło, które przełamuje schematy i zamiast lęku, proponuje niezwykłe doświadczenie światła.
ALTERNATYWA DLA DRAMATU
W muzycznej tradycji msza żałobna (Requiem) kojarzona bywa z monumentalnym dramatem. Wielcy twórcy, jak Mozart czy Verdi, malowali dźwiękami obrazy Sądu Ostatecznego, w których sekwencja Dies irae („Dzień gniewu”) uderzała słuchacza potęgą orkiestry i wizją trwogi. Fauré wybrał inną drogę. W jego kompozycji próżno szukać operowej grozy czy krzyku rozpaczy. Zastępuje je intymność, ciepło i spokój. To muzyka, która nie konfrontuje z bolesnym końcem, lecz sugeruje łagodne przejście w stan spoczynku.
Ta wyjątkowa perspektywa ma swoje źródło w doświadczeniu życiowym kompozytora. Źródła (m.in. Polska Biblioteka Muzyczna) wskazują, że Gabriel Fauré przez lata, jako organista paryskiego kościoła św. Magdaleny (La Madeleine), towarzyszył niezliczonym pogrzebom. Znużenie ciężką, mroczną atmosferą ówczesnych ceremonii zrodziło w nim pragnienie zmiany. Jego Requiem powstało jako artystyczna odpowiedź na żałobę – miało być „wyzwoleniem” i spojrzeniem w górę, a nie przytłaczającym ciężarem.
DŹWIĘKI, KTÓRE NIOSĄ NADZIEJĘ
Siła tego przekazu najpełniej wybrzmiewa w dwóch fragmentach, które stanowią o unikalnym charakterze dzieła: Pie Jesu oraz finałowym In Paradisum. W części Pie Jesu kompozytor rezygnuje z wielkich środków na rzecz absolutnej prostoty. Czysty głos sopranowy snuje melodię, która brzmi niczym ufna, dziecięca prośba. Brak tu skomplikowania i patosu – jest za to szczerość, która buduje atmosferę bezpieczeństwa. Jeszcze bardziej sugestywne jest zakończenie – In Paradisum („W raju”). Zamiast ponurych, ciężkich akordów zamykających utwór, słuchacz otrzymuje brzmienia jasne i eteryczne. Delikatne tło organowe i szybujące głosy chóru sprawiają, że muzyka zdaje się unosić, a nie opadać. To finał, który przypomina raczej kołysankę niż marsz żałobny.
Tak skonstruowana warstwa brzmieniowa działa na wyobraźnię niemal jak dowód na istnienie rzeczywistości pozbawionej mroku. Harmonia i piękno tej muzyki niosą intuicyjne przekonanie, że ostateczna perspektywa nie musi wiązać się z pustką. Fauré proponuje estetykę, która pozwala oswoić nieskończoność, czyniąc ją bliską i kojącą.
ZAPROSZENIE DO HARMONII
Requiem Gabriela Faurégo pokazuje, że o sprawach ostatecznych można mówić językiem pozbawionym strachu. Dzieło to doskonale wpisuje się w listopadowy czas – nie jako element przygnębiający, lecz jako forma artystycznego ukojenia. Warto pozwolić tym dźwiękom wybrzmieć, by przekonać się, że cisza i przemijanie mogą mieć w sobie wiele harmonii i światła.
Cykl: Słuchając Głębiej: Eseje o Muzyce i Człowieku
by Fundacja Fides et Cultura
Gabriel Fauré (1845–1924) – wybitny francuski kompozytor, organista i pedagog. Kształcił się w szkole muzyki kościelnej Louisa Niedermeyera w Paryżu. Przez znaczną część życia związany był z paryskim kościołem św. Magdaleny (La Madeleine), gdzie pracował najpierw jako chórmistrz, a następnie jako główny organista. Jego kariera pedagogiczna związana była z Konserwatorium Paryskim, którego został dyrektorem w 1905 roku, wprowadzając istotne reformy w nauczaniu. Twórczość Faurégo wyróżnia się wyrafinowaną harmonią i melodyjną inwencją. Requiem d-moll, uznawane za jego najsłynniejsze dzieło, powstało w latach 1887–1890 i do dziś pozostaje jednym z najważniejszych utworów w literaturze muzycznej.
Znajdź nas!
FUNDACJA FIDES ET CULTURA
ul. Wiejska 2/6
00-489 Warszawa
Polska
NIP: 5273085877